Praca Jana Matejki „Unia lubelska” powstała w roku 1869. Obraz ma wymiary 511 centymetrów wysokości na 211 centymetrów szerokości. Pochodzi z Muzeum Narodowego w Warszawie, obecnie w depozycie Muzeum Lubelskiego w Lublinie.
Obraz powstał w trzechsetną rocznicę podpisania unii między Polską i Litwą, co miało miejsce w 1569 roku na Zamku w Lublinie. W jej wyniku powstała Rzeczpospolita Obojga Narodów, która przetrwała aż do rozbiorów. Dzieło Matejki przedstawia moment uroczystego odczytania i zaprzysiężenia dokumentu potwierdzającego powstanie unii. Malując to jedno z najważniejszych wydarzeń w historii Polski, Matejko chciał pokrzepić serca swoich rodaków po upadku kolejnego powstania oraz zachęcić ich do dalszej walki o niepodległość ojczyzny.
„Unia Lubelska” początkowo była prezentowana była w Krakowie do 15 września 1869 r., co było jedyną formą uczczenia rocznicy unii, a następnie pokazywano ją w Wiedniu, Pradze, Paryżu i Londynie. We Lwowie była wystawiona aż do 1944 roku, kiedy to Niemcy wywieźli obraz na Dolny Śląsk – wówczas niemiecki – do miejscowości Hain (dziś Przesieka) niedaleko Jeleniej Góry. Po wojnie obraz stał się własnością Muzeum Narodowego w Warszawie. W 1957 roku został przekazany w depozyt Muzeum Lubelskiemu jako podziękowanie miastu za ukrycie przed Niemcami w czasie II wojny światowej innych dzieł Matejki: „Bitwy pod Grunwaldem” i „Kazania Skargi”. Od tamtej pory obraz prezentowany jest w Galerii Malarstwa Polskiego XVII-XIX wieku w reprezentatywnym miejscu, pośrodku sali.
Ostatnia konserwacja „Unii” przeprowadzona została w 2009 roku, kiedy to obraz został wypożyczony na obchody 440. rocznicy podpisania unii polsko-litewskiej i był prezentowany w Muzeum Sztuki Użytkowej w Wilnie. Wyjazd poprzedziły zabiegi konserwatorskie przeprowadzone w Muzeum Narodowym w Warszawie, w ramach których wymieniono m.in. ramę oraz krosna malarskie na samonaprężające krosna Arendarskiego.
Jan Matejko (1838-1893) to XIX-wieczny malarz polski, jeden z najwybitniejszych przedstawicieli polskiego malarstwa historycznego. Studiował w Krakowie, Monachium i Wiedniu, odbył wiele podróży zagranicznych. Jest autorem wielu dużych płócien ilustrujących historię Polski, m.in. „Bitwy pod Grunwaldem” czy „Hołdu Pruskiego”. Za obraz „Unia Lubelska” został uhonorowany w Paryżu Orderem Legii Honorowej. Matejko był dyrektorem Szkoły Sztuk Pięknych w Krakowie, a także nauczycielem wielu znanych malarzy, m.in. Józefa Mehofera, Stanisława Wyspiańskiego, czy Leona Wyczółkowskiego.