Figurka przypominająca nieco jaszczurkę, o gruszkowatym łbie z rozwartą jakby w uśmiechu paszczą, o czterech łopatkowatych łapach i ni to skrzydle, ni to płetwie sterczącej na grzbiecie, z długim ogonem, kiedy wziąć ją do ręki, ożywa i wije się na wszystkie strony. Te wężowe ruchy smoka możliwe są dzięki konstrukcji polegającej na łączeniu segmentów, z których jest zbudowany, za pomocą poprowadzonego wewnątrz paska tkaniny.  Konstrukcja taka zdradza dalekowschodnie inspiracje autorki zabawki, która powstała w 1918 roku a jest to, jak czytamy w dokumentacji muzealnej: „projekt co do formy i malowania” Zofii Stryjeńskiej (1891-1976). Smok ten jest tym cenniejszy, że zapewne był własnoręcznie malowany przez artystkę, podobnie jak i inne jej autorstwa, gęsi, czaple czy figurki ptaszków, zbliżone do tych jakie sprzedawano na Emausie czy Rękawce. Charakterystyczny dla całej jej twórczości zamaszysty ruch, artystka w swoich projektach zabawek uzyskiwała, wykorzystując też typowy dla wyrobów krakowskich pomysł, osadzania drewnianych figurek zamiast na nóżkach – na sprężynkach.
Tego bardziej sympatycznego niż strasznego smoka wawelskiego Stryjeńska wyposażyła w oszczędną, geometryczną polichromię. Zapewne w wielu domach krakowian znajdą się takie figurki, ale o żywszej kolorystyce i bogatszej ornamentyce. W latach 20. – 80. XX wieku produkowali je krakowscy rzemieślnicy, a do dziś w Sukiennicach znaleźć można jeszcze podobne smoki zabawki, pamiątki z Krakowa. Mało kto zdaje sobie sprawę z tego, że są one kontynuacją projektu Zofii Stryjeńskiej, a jedyny ich pierwowzór zachował się pośród innych zabawek z „Warsztatów Krakowskich” – wyłącznie w zbiorach Muzeum Etnograficznego im. Seweryna Udzieli w Krakowie.
„Warsztaty Krakowskie” to nazwa jaką z początkiem 1913 roku obrali młodzi plastycy i architekci, założyciele stowarzyszenia zawodowego o typie spółdzielczym, które działało przy Miejskim Muzeum Techniczno-Przemysłowym w Krakowie, do roku 1926. Jako nieformalną datę założenia stowarzyszenia przyjmuje się 18 stycznia 1913 roku, kiedy to odbyło się pierwsze zebranie członków udokumentowane protokolarnie, ale nie uznane przez władze administracyjne i dopiero 27 lutego 1913 roku zostało zwołane kolejne zebranie założycielskie, na którym przyjęto Statut Stowarzyszenia.
Zrzeszeni w „Warsztatach Krakowskich” artyści projektowali i wykonywali wraz z rzemieślnikami przedmioty użytkowe, m.in. zabawki. Poszukując narodowego stylu wzornictwa, doceniali wartość sztuki ludowej, stąd ich wyroby nawiązują zarówno w treści, formie, jak i zdobieniu do tradycji i folkloru polskiego, a szczególnie krakowskiego. W większości przypadków nie jest znane autorstwo projektów, ale wiadomo, że z pracownią zabawkarską związani byli oprócz Zofii Stryjeńskiej: Wojciech Jastrzębowski (1884-1963) i Zygmunt Lorec (1891-1963).

 

Z początkiem XX wieku młodzież z okolicznych wsi Krakowa poszukiwała pracy w mieście. Codziennie rano, pod fabryką papierosów na Piasku, nazywaną „Cygarfabryką” (C.K. Fabryka Tytoniu (Kaiserliche Koenigliche Tabakfabrik), w tym czasie największy zakład produkcyjny w Krakowie, zatrudniający około tysiąca osób, w tym ok. 900 kobiet i dziewcząt, mieszczący się przy ul. Dolnych Młynów 10), spotkać można było grupki dziewcząt i kobiet, stojących tam z nadzieją na zaangażowanie. Stamtąd to artysta malarz Antoni Buszek (1883-1954) przyprowadził do Stowarzyszenia kilka dziewcząt i dał im tkaniny do zdobienia malowaniem. W ten sposób zapoczątkował, rewolucyjną jak na owe czasy, metodę pracy polegającą na wykonywaniu ornamentu, według własnej inwencji przez młodych ludzi, bez wcześniejszej nauki. Do najzdolniejszych malarek należały siostry Zofia i Józefa Kogut. Pokrywały one kolorowymi, fantazyjnymi wzorami również zabawki: wytoczone z drewna bączki, żmijki, smoki, figurki krakowiaków i krakowianek, tzw. katarynki – skrzynki z korbą obracającą pary tańczące na wieku czy Lajkoniki i turonie poruszające się podczas ciągnięcia zabawki na podstawce z kółkami.
Artyści zrzeszeni w „Warsztatach Krakowskich” byli zasłużenie doceniani w kraju i za granicą, czego wyrazem był cały szereg nagród indywidualnych i zespołowych, m.in. Grand Prix w dziale zabawek, na Wystawie Sztuki Zdobniczej w Paryżu w 1925 roku.
Zabawki z Warsztatów Krakowskich stanowią jedną z ciekawszych kolekcji w zbiorach Muzeum Etnograficznego w Krakowie, tym bardziej, że w znakomitej większości są to jedyne, zachowane tylko tu, okazy ze spuścizny zabawkarskiej  „Warsztatów Krakowskich”.
Opracowała Małgorzata Oleszkiewicz. / https://etnomuzeum.eu/zbiory/-250

Więcej na ten temat przeczytać można w:

  • Małgorzata Oleszkiewicz, Fascynacje, inspiracje, wzory… Zabawki z „Warsztatów Krakowskich” w zbiorach MEK, /w:/ „Rocznik Muzeum Etnograficznego im. Seweryna Udzieli w Krakowie”, t. XVI, Wspólnota poszukujących, Kraków 2010, s. 209-230
  • Irena Huml Warsztaty Krakowskie, Wrocław 1973
  • Wojciech Jastrzębowski, Geneza, program i wyniki działalności „Warsztatów Krakowskich” i „Ładu”, „Polska Sztuka Ludowa”, 1952 r., z. 1
  • Warsztaty Krakowskie 1913-1926, pod red. Marii Dziedzic, Wydawnictwo Akademii Sztuk Pięknych, Kraków 2009