Długo uważano, że znajdujący się w zbiorach Muzeum Sztuki w Łodzi obraz “Pan w czerwonym fraku” jest jednym z fragmentów zniszczonej przez Gierymskiego, pierwszej wersji “Altany”.
Temat obrazu był dla Gierymskiego tylko pretekstem do ukazania gry światła i cienia w słoneczny dzień. Żeby osiągnąć odpowiedni efekt, codziennie przez kilka godzin malował w plenerze studia postaci i przedmiotów. Następnie, już w pracowni, przenosił szkice na większe płótno łącząc kompozycję w całość. Według Stanisława Witkiewicza rezultaty tej metody nie zadowalały Gierymskiego, który wielokrotnie przemalowywał i poprawiał dzieło aż pociął płótno na mniejsze fragmenty i namalował nową wersję obrazu, która współcześnie należy do kolekcji Muzeum Narodowego w Warszawie.
Współczesne badania nie potwierdzają jednak tego faktu, co więcej istnienie (i zniszczenie) pierwotnej kompozycji jest coraz częściej kwestionowane. “Pan w czerwonym fraku” jest najprawdopodobniej jednym z olejnych szkiców przygotowawczych, który później został oprawiony i traktowany jako autonomiczny obraz.
Praca przedstawia młodego mężczyznę, ubranego zgodnie z osiemnastowieczną modą w białą perukę i czerwony frak. Mężczyzna stoi w słoneczny dzień na ogrodowej ścieżce, pośród bujnej roślinności. Ogród jest zielony, a ścieżka piaszczysta.
Mężczyzna stoi w centrum obrazu. Zajmuje 2/3 wysokości płótna i jest zwrócony do nas bokiem. Głowę, na której ma jasną perukę, kieruje w lewo, zgina prawą rękę, a pod pachą trzyma czarny kapelusz. Ubrany jest w czerwony frak, którego rozchylone poły odsłaniają niebieską kamizelkę. Wokół szyi mężczyzny ciągnie się biały kołnierzyk. Na frak portretowany wyłożył biały koronkowy żabot. Mężczyzna ma na sobie także sięgające za kolana brązowe spodnie i białe pończochy, osłaniające łydki. Na stopach ma czarne pantofle.
Portretowany zdaje się opierać plecami o drewnianą pergolę. Jest ona ustawiona z lewej strony, wzdłuż ścieżki i porośnięta bluszczem.
W głębi ogrodu, po prawej, schematycznie został namalowany drugi mężczyzna. Jest w w czarnym płaszczu. Przedstawienia dopełniają zielone rośliny umieszczone w prawym dolnym narożniku. Z przodu rosną niższe, o drobnych listkach, a za nimi wyższe o liściach lancetowatych. Sięgają na wysokość ud mężczyzny. W obrazie dominują odcienie zieleni, czerwieni, niebieskiego, bieli oraz czerń.
Aleksander Gierymski to jedna z najciekawszych osobowości w historii polskiej sztuki. Jego malarstwo to nieustanne poszukiwanie doskonałości, wyrażające się w artystycznych eksperymentach. Dzięki temu zaliczyć go możemy do najwybitniejszych realistów, ale także prekursorów polskiego impresjonizmu.
