Muzeum Narodowe Rolnictwa i Przemysłu Rolno-Spożywczego w Szreniawie położone jest na skraju Wielkopolskiego Parku Narodowego, na terenie XIX-wiecznego majątku ziemskiego. Powstało w 1964 roku i od tego czasu zajmuje się gromadzeniem, opracowywaniem i udostępnianiem zabytków związanych z historią i rozwojem rolnictwa i przetwórstwa rolno-spożywczego na terenie całej Polski. W roku 1975 uzyskało status muzeum narodowego, a obecną nazwę instytucja otrzymała zarządzeniem Ministra Rolnictwa, Leśnictwa i Gospodarki Żywnościowej z dnia 4 marca 1986 roku. Od czasu swojego powstania muzeum zgromadziło około 24 tysiące obiektów muzealnych związanych między innymi z techniką rolniczą, chowem i hodowlą zwierząt, weterynarią, paszoznawstwem, pszczelarstwem, hodowlą roślin, ogrodnictwem, transportem wiejskim i komunikacją, przetwórstwem i przemysłem rolnym, rzemiosłem wiejskim, etnografią oraz sztuką. Na szczególną uwagę zasługują unikatowe egzemplarze powojennych polskich samolotów przystosowanych do rozpylania z powietrza środków chemicznych i nawozów oraz kolekcja lokomobil z końca XVIII i początku XIX wieku. Dzięki różnorodności zbiorów Szreniawa jest jedynym tej rangi muzeum rolnictwa w Polsce i jednym z największych w Europie. W swojej działalności odwołuje się do tradycji dawnego Muzeum Przemysłu i Rolnictwa w Warszawie. Misją instytucji jest ukazanie rolnictwa od czasów prehistorycznych po dzień dzisiejszy w kontekście kulturowym i cywilizacyjnym oraz uświadamianie zwiedzającym, poprzez interaktywną edukację, skąd bierze się żywność i inne dobra konsumpcyjne. Obecnie muzeum posiada 5 oddziałów: Muzeum Przyrodniczo-Łowieckie w Uzarzewie, Muzeum Młynarstwa i Wodnych Urządzeń Przemysłu Wiejskiego w Jaraczu, Muzeum Wikliniarstwa i Chmielarstwa w Nowym Tomyślu, Skansen i Muzeum Pszczelarstwa w Swarzędzu, Muzeum Gospodarki Mięsnej w Sielinku.
Teren szreniawskiego muzeum obejmuje przepiękny park z ogrodem, pałacem i zabudowaniami XIX-wiecznego folwarku. Przyrodnicze sąsiedztwo otuliny parkowej czyni to miejsce niezwykłym dla zwiedzających. Wszędzie słychać śpiew parkowego ptactwa pomieszany z odgłosami stałych mieszkańców muzeum – indora, pawia, kur, perliczek, gęsi, kaczek, gołębi i innych zwierząt gospodarskich. Dźwięki i zapachy przyrody, smak wiejskiego chleba, stare przedmioty, narzędzia i maszyny rolnicze służące kiedyś ludziom do tego, aby poskromić przyrodę i czerpać z niej życiodajny pokarm – w taki sposób można poznawać wszystkimi zmysłami historię rolnictwa i związanego z nim przetwórstwa rolno-spożywczego. Zarówno w części parkowej, jak i na folwarku na zwiedzających czekają ekspozycje tematyczne poświęcone zagadnieniom związanym z rolnictwem, jego wytworami i ich przetwórstwem.
Opisy poszczególnych ekspozycji:
Pałac
Ekspozycja w pałacu poświęcona jest codziennemu życiu ziemiaństwa wielkopolskiego w latach 20. i 30. XX wieku. W atmosferę tamtych czasów zwiedzających przenosi ścieżka dźwiękowa, dzięki której również można poznać historię pałacu i jego mieszkańców, gospodarzy szreniawskiego majątku. Ścieżka dostępna jest w dwóch wariantach – dla osób widzących oraz dla osób z niepełnosprawnością wzroku.
Dzieje rolnictwa do XVIII wieku
Ekspozycja ukazuje dzieje rolnictwa na ziemiach polskich od czasów najdawniejszych do XVIII wieku. Prezentowane są tu eksponaty związane z uprawą ziemi, zbiorem i przechowywaniem płodów rolnych oraz chowem i hodowlą zwierząt.
Rzemiosło wiejskie
Wystawa prezentuje gałęzie rzemiosła wiejskiego, które odegrały największą rolę w zaspakajaniu potrzeb mieszkańców wsi: ciesielstwo, bednarstwo, kołodziejstwo, stolarstwo, garbarstwo, rymarstwo, kowalstwo, tkactwo i garncarstwo.
Przetwórstwo rolno-spożywcze
Wystawa przetwórstwa rolno-spożywczego przedstawiona jest z podziałem na poszczególne branże: cukrownictwo, piekarnictwo, przetwórstwo owocowo-warzywne, gorzelnictwo, olejarstwo, mleczarstwo, rzeźnictwo i wędliniarstwo.
Pszczelarstwo
Wystawa w pawilonie ukazuje historię chowu i hodowli pszczół na ziemiach polskich z podziałem na okresy: bartnictwo, pasiecznictwo i pszczelarstwo. Ekspozycja plenerowa prezentuje ewolucję uli pszczelich: począwszy od uli kłodowych, poprzez bezdenki, ule snozowe, ule ramowe do współczesnych.
Dzieje melioracji, ochrony roślin i nawożenia na ziemiach polskich
Na ekspozycji zgromadzono kolekcję specjalistycznych narzędzi i urządzeń służących do osuszania i nawadniania gruntów uprawnych oraz aparaturę do ochrony roślin i nawożenia.
Postęp techniczny w rolnictwie XIX i XX wieku
Wystawa prezentuje maszyny i urządzenia służące do uprawy, siewu, sadzenia i pielęgnacji roślin, takie jak radła, pługi i brony.
Ogrodnictwo i gleboznawstwo
Ekspozycja przedstawia historię ogrodnictwa na ziemiach polskich, profile glebowe oraz przekrój naturalnego środowiska łąki.
Hodowla roślin
Wystawa przedstawia rys historyczny rozwoju hodowli roślin w Polsce od początku XIX wieku do lat 60. XX wieku. Ekspozycję tworzą preparaty lub atrapy odmian roślin wyhodowanych przez polskich naukowców.
Paszoznawstwo
Ekspozycja ukazuje rodzaje pasz oraz sposoby ich przyrządzania.
Lecznictwo i weterynaria
Zaprezentowano tu narzędzia weterynaryjne i preparaty zwierząt oraz zabytkowe aparaty rentgenowskie w aranżacji gabinetu weterynaryjnego z przełomu XIX i XX wieku.
Chów i hodowla zwierząt gospodarskich
Ekspozycja przedstawia zagadnienia związane z chowem i pielęgnacją zwierząt, oceną wartości hodowlanej poszczególnych ras zwierząt oraz rozmnażaniem naturalnym i sztuczną inseminacją.
Techniki zbioru, omłotu, czyszczenia, sortowania i przechowywania
Na wystawie zgromadzono urządzenia do zbioru zbóż i zielonek począwszy od narzędzi ręcznych po konne i ciągnikowe, pierwszy polski kombajn S4 oraz różne rodzaje młocarni: sztyftowe, cepowe i szerokomłotna. Na szczególną uwagę zasługuje lokomobila parowa z młocarnią czyszczącą. Ekspozycję kończy prezentacja maszyn do zbioru roślin okopowych.
Transport wiejski
Wystawa przedstawia dzieje transportu wiejskiego. W kolekcji znajdują się środki transportu siłami ludzkimi, transport wodny, transport szynowy, pojazdy zaprzęgowe płozowe i kołowe – sanie, wozy, handlarki oraz pojazdy wyjazdowe.
Piwowarstwo
Ekspozycja w karczmie zlokalizowana jest w pomieszczeniach w przyziemiu budynku dawnej Rządcówki. Prezentuje obiekty związane z wytwarzaniem piwa oraz jego degustacją – beczki, butelki, skrzynki na butelki, kufle, dzbany, reklamy piwne.
Stelmacharnia
Wystawa w kompleksie XIX-wiecznych zabudowań folwarku w Szreniawie. Historia rzemiosła ukazana za sprawą prezentowanych narzędzi i wyrobów pracy kołodzieja. Wyposażenie warsztatu stanowią koziołki kołodziejskie, stół kołodziejski, strugnica, ława kołodziejska, tokarnia, imadła, kozły do cięcia drewna oraz drobniejsze narzędzia, m.in. topory, piły, heble, dłuta, świdry, cyrkle, znaczniki, kątowniki i cyrkle.
Kuźnia
Wystawa w kompleksie XIX-wiecznych zabudowań folwarku w Szreniawie. Na ekspozycji zgromadzone zostały niezbędne dla kowala sprzęty i narzędzia: XIX-wieczne kowadła, ponadto kleszcze, miechy kowalskie, gwoździownice, obusznice do wyrobu siekier. Zbiór dopełniają: strugi, noże, tarniki, obcęgi, przebijaki oraz gotowe wyroby kowalskie – podkowy, wędzidła, munsztuki, radlice, okucia do drzwi.
Urządzenia rolnicze używane w dużych gospodarstwach rolnych
Na terenie folwarku w dużej wiacie umieszczono maszyny i narzędzia do zbioru roślin. Obejrzeć można tu między innymi kosiarkę do trawy „Deering”, żniwiarkę „Melichar”, snopowiązałkę „Fella”, kombajny zbożowe „Vistula” i „Bizon Gigant”. Na przeciwległej stronie dziedzińca znajduje się wystawa narzędzi uprawowych, maszyn do siewu nasion i nawozów oraz sadzenia ziemniaków. Znalazły się tam pługi, brony, wały: gładkie i specjalistyczne, siewnik „Rud. Saack”, sadzarka do ziemniaków, konny rozsiewacz nawozów.
Dzieje techniki zbioru zielonek i zbóż
Ekspozycja znajduje się w stodole na terenie folwarku. Zgromadzono tu narzędzia ręczne i maszyny do zbioru traw i siana oraz urządzenia do zbioru zbóż, między innymi kosiarkę Deering i żniwiarkę Melichar.
Transport wewnętrzny spichlerzy
Wystawa w zabytkowym spichlerzu prezentuje dawne sposoby transportu ziarna i napędu urządzeń w obiektach magazynowych. Od końca XIX wieku napędzane były maszyną parową z gorzelni. Napęd przenoszono z gorzelni przez podwórze folwarczne do stodoły za pomocą liny stalowej i poprzez system wałów i przekładni pasowych rozprowadzano wewnątrz budynków. Dopiero w latach 20. XX wieku zaczęto stosować silniki spalinowe lub ciągniki rolnicze, a po 1956 roku indywidualny napęd elektryczny.
Laboratorium oceny nasion
Aranżacja laboratorium oceny nasion z okresu międzywojennego powstała w zabytkowym spichlerzu. Można tu zobaczyć sprzęt laboratoryjny z tamtego okresu: sita mosiężne, kiełkowniki, lupy stolikowe do obserwacji nasion, dmuchawę do oznaczania czystości traw, rozdzielacz o napędzie ręcznym do kalibrowania nasion, aparat do destylacji wody i suszarkę firmy Hipolita Cegielskiego z Poznania, ponadto różne rodzaje wag służących do odmierzania określonych próbek nasion.
Szkodniki magazynowe
Atrakcją wystawy są duże modele najpopularniejszych owadów magazynowych, w tym: wołka zbożowego, mącznika młynarka, rogatka spichrzowego, pustosza kradnika, kapturnika zbożowca i innych. Na ekspozycji zilustrowano także sposoby walki ze szkodnikami spichlerzy. Ciekawostką jest kolekcja pułapek na myszy i szczury nierzadko liczących sobie około 100 lat.
Folwark i jego kulturotwórcza rola w rolnictwie polskim w XIX i XX wieku
Wystawa zorganizowana w spichlerzu zabytkowego zespołu folwarcznego w Szreniawie przybliżająca problematykę funkcjonowania wielkoobszarowych gospodarstw rolnych – folwarków.
Państwowe Gospodarstwa Rolne 1949-1992
Wystawa w zabytkowym spichlerzu podejmuje tematykę działalności Państwowych Gospodarstw Rolnych, z akcentem położonym na ich działalność w sferze społecznej i kulturalnej. Zgromadzono tutaj szereg pamiątek pozostałych po państwowych gospodarstwach rolnych – tablice informacyjne, sztandary, proporce, puchary nagrodowe z imprez sportowych, medale, odznaki i odznaczenia nadawane PGR-om oraz albumy fotograficzne.
Agrolotnictwo
Wystawa jest jedyną w kraju przedstawiającą w sposób kompleksowy historię, rozwój i osiągnięcia agrolotnictwa. Na ekspozycji zewnętrznej umiejscowiono samoloty: PZL-101 Gawron, An-2R, PZL-104 Wilga 35, Let L-200D Morava, M-15 Belphegor, M-18 Dromader, PZL-106 Kruk BR oraz śmigłowiec Mi-2R. We wnętrzu zabytkowej stodoły kompleksu folwarcznego umiejscowiono najstarszy i zarazem najcenniejszy eksponat: samolot CCS-13 o konstrukcji drewnianej krytej płótnem.
Źródła energii w rolnictwie
Na ekspozycji zgromadzono lokomobile parowe, silniki spalinowe, ciągniki rolnicze oraz młocarnie. Najciekawszym obiektem jest zestaw do orki parowej, na który składają się dwie lokomobile parowe Heucke z 1913 r. oraz pług wahadłowy Kemna. Najstarszym prezentowanym obiektem jest napędowa lokomobila przewoźna wyprodukowana w 1895 roku przez angielską firmę Robey. Godne uwagi są również amerykański traktor Titan i Lanz Bulldog HL12 wyprodukowane na początku lat 20. XX wieku.